«سیتیزن» یا شهروند بودن یکی از مهم‌ترین مفاهیم در عصر مدرن و مهاجرت است که ارتباط مستقیم با هویت، حقوق و تکالیف افراد دارد. این واژه تنها به معنی اقامت در کشوری خاص نیست، بلکه شامل احساس تعلق، مشارکت در امور اجتماعی و استفاده از حمایت‌های قانونی و مدنی می‌شود. در این مقاله با عنوان «سیتیزن چیست»، مفهوم سیتیزن بودن را از جنبه‌های حقوقی، فرهنگی و اجتماعی بررسی می‌کنیم و نشان می‌دهیم که این عنوان چگونه بر زندگی افراد تاثیرگذار است و آنها را با جامعه پیوند می‌زند.
مزایای داشتن سیتیزن
از جمله مزایای داشتن سیتیزنی یک کشور عبات‌اند از:
افزایش درآمد و فرصت‌های شغلی
در ایالات متحده، بررسی مهاجرانی که تابعیت گرفته‌اند نشان دادند میزان درآمد بین ۵۰–۷۰٪ بیشتر از افراد مقیم دائم است . مشابه آن، در شهروندانی که مهاجرت به سوئیس را انتخاب کرذه اند، ابتدا ۳٬۰۰۰ فرانک و پس از ده سال میانگین ۸٬۰۰۰ فرانک درآمد سالانه بیشتری نسبت به همتایان غیرشهروند داشتند .
افزایش سرمایه‌گذاری اقتصادی
در آمریکا، راه‌یافتن مهاجران به تابعیت منجر به افزایش دست‌مزد بین ۱۰.۱–۱۳.۵٪ طی ۱۲–۱۷ سال می‌شود و اگر نیمی از واجدین شرایط شهروند شوند، این امر ۲۱–۴۵ میلیارد دلار به اقتصاد اضافه میکند .
کاهش تبعیض و ثبات شغلی
تابعیت هویت ثابتی ایجاد میکند که ریسک تغییر وضعیت اقامت را کاهش داده و انگیزه کارفرمایان برای سرمایه‌گذاری در مهاجران را افزایش می‌دهد.
افزایش بهره‌وری و مشارکت سیاسی
شهروندان دسترسی به فرصت‌های اجتماعی، آموزشی، مالیاتی و حقوق انتخاباتی دارند، که باعث ارتقای مشارکت مدنی و احساس تعلق اجتماعی می‌شود.
سیتیزن چیست و چرا اهمیت دارد؟ (تابعیت و شهروندی)
تابعیت (Citizenship) وضعیت حقوقی است که فرد را به‌عنوان عضوی کامل از کشور مشخص میکند. شامل حقوق سیاسی (مثل رأی دادن، نامزد شدن)، حقوق اجتماعی (دسترسی به خدمات عمومی) و حمایت‌های دیپلماتیک است. اهمیت آن در چند جنبه بارز است:
- حقوق سیاسی:
تنها شهروندان حق رأی و نامزدی در انتخابات را دارند.
- حمایت قانونی و امنیت:
در مواقع بحران، دولت از شهروندان خود حمایت دیپلماتیک و حقوق بین‌المللی را تضمین میکند.
- شرایط اقتصادی و اجتماعی:
دسترسی به مشاغل حساس، وام‌های دولتی، بورس تحصیلی، خدمات بهداشتی، و حتی قدرت پاسپورت قدرتمند (ویزافری یا ویزا هنگام ورود).
- هویت و احساس تعلق:
تابعیت بر تعهد قانونی و روانی فرد به جامعه می‌افزاید. در کشورهای توسعه‌یافته نیز تابعیت پیام‌آور وفاداری بلندمدت است.
انواع سیتیزن در جهان
تابعیت در نظام‌های جهانی به چند نوع رسمی تعریف می‌شود:
تابعیت خونی (Jus Sanguinis)
این نوع تابعیت بر اساس نژاد، تبار یا ملیت پدر و مادر اعطا می‌شود. این قانون اغلب در کشورهایی مثل آلمان، ژاپن و اتریش اعمال می‌گردد. برای استفاده از این نوع تابعیت، گاهی لازم است که فرد حداقل ۵ تا ۱۰ سال در کشور اقامت داشته باشد (بسته به قوانین ملی) یا ارتباط نسبی با شهروندان آن کشور را اثبات کند.
تابعیت خاک (Jus Soli)
کشور های که تابعیت خاک دارند این نوع اقامت را بر اساس محل تولد اعطا می کنند. برای مثال، کودکانی که در ایالات متحده یا کانادا متولد می‌شوند، بلافاصله شهروند این کشورها خواهند شد. پژوهش‌های صندوق بین‌المللی پول (IMF) نشان می‌دهد که کشورهایی با این قانون دارای متوسط درآمد سرانه حدود ۸۰ درصد بالاتر از کشورهایی با قانون «خونی» هستند.
تابعیت دوگانه یا چندگانه (Multiple/Dual Citizenship)
این حالت زمانی رخ می‌دهد که فرد همزمان شهروند دو یا چند کشور باشد. این امر مزایای زیادی دارد؛ از جمله افزایش امکان سفر بدون محدودیت، دسترسی بهتر به بازارهای کاری در کشورهای مختلف و استفاده از حمایت‌های اجتماعی آنها. با این حال، شهروند بودن در چند کشور تعهدات مالیاتی یا خدمت سربازی مضاعف ایجاد میکند که فرد باید آنها را در نظر بگیرد.
تابعیت از طریق سرمایه‌گذاری (Citizenship by Investment)
برخی کشورها، برنامه‌هایی برای اعطای تابعیت در ازای سرمایه‌گذاری اقتصادی دارند مانند سرمایه گذاری در دومینیکا. این برنامه‌ها ضمن افزایش ورود سرمایه خارجی، برای کشورهای میزبان درآمد ایجاد می‌کنند. برای مثال، برنامه شهروندی از طریق سرمایه‌گذاری در دومینیکا در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۶ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل داد.
تابعیت اتحادیه‌ای (مثل شهروندی اتحادیه اروپا)
این نوع تابعیت علاوه بر شهروند بودن در کشور عضو، مزایا و حقوق مضاعف در قالب اتحادیه ایجاد میکند. برای شهروندان اتحادیه اروپا، این امر شامل حق تردد آزاد در کشورهای عضو، حق رأی در انتخابات محلی و اروپایی و حمایت دیپلماتیک از آنها در خارج از اتحادیه می‌شود.
بی‌تابعیتی (Statelessness)
بی‌تابعیتی زمانی رخ می‌دهد که فرد متعلق به هیچ کشوری نباشد. سازمان ملل اعلام کرده که حدود ۱۲ میلیون نفر در جهان بی‌تابعیت‌اند. این امر اغلب باعث محروم بودن آنها از حقوق اولیه نظیر آموزش، مراقبت‌های پزشکی یا حمایت قانونی می‌شود. برای مثال، شامیمه بیگوم که از شهروندی بریتانیا محروم شد، یکی از این افراد بی‌تابعیت محسوب می‌شود.
تفاوت سیتیزن با اقامت دائم
سیتیزن بودن (تابع بودن) با اقامت دائم دو مفهوم کاملا جدا از هم هستند.
سیتیزن یا شهروند بودن به معنی این است که فرد متعلق به کشور باشد، از کلیه حقوق شهروندی استفاده کند (مثل حق رأی، خدمت در نیروهای مسلح، حمایت دیپلماتیک در خارج از کشور و…) و این ارتباط از طریق قانون شهروندی برقرار می‌شود.
در مقابل، اقامت دائم تنها اجازه سکونت و کار در کشور را ارائه می‌دهد و فرد مقیم از خیلی از حقوق شهروندان محروم است؛ مثلا نمی‌تواند در انتخابات رای بدهد، برای مقامات سیاسی کاندیدا بشوند یا از حمایت کامل کنسولی استفاده کنند.
| مقایسه | سیتیزن (شهروند) | اقامت دائم |
| حق رأی | دارد | ندارد |
| حق استفاده از حمایت دیپلماتیک | دارد | محدود |
| حق کار | بدون محدودیت | با محدودیت |
| حق ورود و خروج از کشور | آزاد | مشروط |
| خدمات اجتماعی | کامل | محدود |
| خدمت سربازی | اغلب اجباری | اختیاری یا معاف |
| انتقال شهروندی به فرزندان | دارد | ندارد |
| امکان از دست دادن | سخت (فقط در شرایط خیلی خاص مثل خیانت یا تروریسم) | امکان از دست دادن در صورت تخطی از قوانین اقامت |
روش‌های قانونی اخذ سیتیزنشیپ
اخذ شهروندی یا سیتیزنشیپ از طریق روش‌های قانونی، یکی از مهم‌ترین راه‌هایی است که افراد می‌توانند ارتباط مستقیم و عاطفی با کشور جدیدی برقرار کنند. این ارتباط علاوه بر ارائه امنیت، حمایت‌های اجتماعی و اقتصادی زیادی برای شهروند ایجاد میکند.
از این رو، دولت‌ها برای اعطای شهروندی، سازوکارهای قانونی و شفافی را پیش‌بینی کرده‌اند که امکان استفاده از آنها را برای علاقه‌مندان فراهم میکند. این روش‌ها شامل تولد در قلمرو کشور، سرمایه‌گذاری اقتصادی، ازدواج با شهروند کشور، پناهندگی، پیوست به خانواده و حتی اقامت بلند مدت می‌شوند.
سیتیزن از طریق تولد
یکی از رایج‌ترین روش‌های کسب شهروندی، اخذ شهروندی از طریق تولد است مانند اخذ اقامت از طریق تولد در کانادا. این امر که در اصطلاح تخصصی Jus Soli خوانده می‌شود، بدین معنی است که هر فردی که در قلمرو کشوری متولد بشوند، شهروند آن کشور قلمداد می‌شوند. این قانون در کشورهایی نظیر ایالات متحده آمریکا، کانادا، آرژانتین و برزیل اجرا می‌شود.
این روش با این پیش‌فرض شکل گرفته که ارتباط مکانی و قلمروی با فرد ایجاد میکند و سبب ادغام آسان‌تر آنها در جامعه میزبان می‌گردد. این امر به افزایش تنوع فرهنگی و شکل‌گیری جوامع چندملیتی کمک کرده و پیشرفت اقتصادی آنها را تضمین میکند.
سیتیزن از طریق سرمایه‌گذاری
برخی از کشورها برای جذب سرمایه‌های خارجی، امکان اخذ شهروندی از طریق سرمایه‌گذاری را فراهم کرده‌اند. این روش که اغلب با عنوان Citizenship by Investment یا CBI معرفی می‌شود، برای افرادی که مقدار زیادی از دارایی خود را در کشور میزبان سرمایه‌گذاری کنند، شهروندی اعطا میکند. این سرمایه‌گذاری می‌تواند در قالب خرید املاک و مستغلات، خرید سهام یا کمک‌های اقتصادی مستقیم باشد.
این سیاست اقتصادی ضمن افزایش ورود سرمایه‌های خارجی، سبب حمایت از تولید داخلی، ایجاد شغل و پیشرفت اقتصادی کشور میزبان می‌شود. برای مثال، برنامه شهروندی از طریق سرمایه‌گذاری در دومینیکا در سال ۲۰۱۸ حدود 26 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را تشکیل داد. این امر نشان‌دهنده اهمیت اقتصادی این برنامه برای کشورهای در حال توسعه است.
سیتیزن دوم و مزایای آن
سیتیزن بودن در دو کشور (سیتیزن دوگانه) برای بسیاری از افراد مزایا و فرصت‌های زیادی ایجاد میکند. این امر امکان استفاده از حقوق شهروندی در دو کشور را فراهم میکند، از جمله امکان کار، تحصیل، استفاده از حمایت‌های پزشکی و بازنشستگی، سفر بدون ویزا به کشورهای بیشتر، حمایت دیپلماتیک از طریق سفارت‌خانه‌های آنها و حتی امکان رای دادن در دو کشور.
«سیتیزن بودن در دو کشور، مثل این است که دو در از امنیت، پیشرفت اقتصادی و فرهنگی برای شما باز باشد. این امر افق‌های جدیدی را پیش روی شهروندان باز کرده و آنها را از محدود بودن به قوانین تنها یک کشور خارج میکند.»
این جمله از یکی از سازمان‌های معتبر بین‌المللی مهاجرت، اهمیت این نوع شهروندی را خوب بازگو میکند: “داشتن شهروندی دوگانه، امکان انتخاب بهترین آینده برای فرد و خانواده‌اش را فراهم میکند.”
سیتیزنشیپ در کشورهای مختلف
اخذ شهروندی در کشورهای مختلف با شرایط و پیش‌نیازهای گوناگونی همراه است. برای مثال:
در آلمان، برای شهروند شدن اغلب حداقل 8 سال اقامت قانونی لازم است، در کنار تسلط بر زبان آلمانی و ادای سوگند وفاداری. در کانادا، حدود 3 تا 5 سال اقامت معتبر و توانایی صحبت به زبان‌های رسمی (انگلیسی یا فرانسوی) از پیش‌نیازهای شهروند شدن است.
در امارات متحده عربی، شهروند بودن برای افراد خارجی امر نادر و محدود می‌باشد، تنها در صورت ارائه خدمت ویژه یا سرمایه‌گذاری‌های کلان امکان‌پذیر می‌شود. در ترکیه، با سرمایه‌گذاری حدود 400,000 دلار در املاک یا ایجاد شغل برای شهروندان، امکان اخذ شهروندی وجود دارد.
این تنوع در قوانین شهروندی بازتاب‌دهنده سیاست‌های داخلی کشورها و علاقه آنها برای استفاده از نیروی انسانی، تخصص، سرمایه‌گذاری و ارتباطات بین‌المللی آنهاست.
سیتیزن و حقوق و تعهدات شهروندی
سیتیزن بودن تنها به معنی برخورداری از حقوق نیست؛ این امر با تعهداتی هم همراه دارد که شهروندان ملزم به رعایت آنها هستند. این تعهدات شامل پرداخت مالیات، خدمت در نیروهای مسلح (در برخی کشورها)، احترام به قوانین کشور و کمک به پیشرفت جامعه می‌شود.
حقوق شهروندان شامل حق رای، حق استفاده از حمایت‌های پزشکی و اجتماعی، حق تحصیل رایگان (در اکثر کشورها) و حق مالکیت می‌باشد. این دو بُعد (حقوق و تعهدات) با هم ارتباط مستقیم دارند و شکل‌گیری جامعه مدنی سالم و پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آنها را تضمین می‌کنند.
بهترین کشورها برای دریافت سیتیزن
بهترین کشورها برای دریافت سیتیزن عبارت‌اند از:
۱. کانادا
کانادا یکی از بهترین گزینه‌ها برای دریافت تابعیت دوم به‌حساب می‌آید. این کشور مهاجرپذیر، با برنامه‌هایی مانند اکسپرس انتری و سرمایه‌گذاری، راه را برای دریافت اقامت دائم و سپس تابعیت هموار کرده است. پس از سه سال اقامت از پنج سال، افراد می‌توانند برای سیتیزنشیپ اقدام کنند. سیستم شفاف، فرصت‌های شغلی مناسب و خدمات اجتماعی رایگان، کانادا را محبوب مهاجران کرده است.
۲. پرتغال
پرتغال از جمله کشورهای اروپایی است که مسیر دریافت تابعیت آن ساده‌تر از بسیاری دیگر است. با داشتن ویزای طلایی (Golden Visa) از طریق سرمایه‌گذاری یا اقامت پنج‌ساله، می‌توان برای شهروندی اقدام کرد. عدم نیاز به زندگی دائم در کشور، هزینه پایین زندگی و امکان سفر بدون ویزا به منطقه شنگن، پرتغال را جذاب کرده است.
۳. ترکیه
دریافت سیتیزن ترکیه از طریق سرمایه‌گذاری (خرید ملک به ارزش حداقل ۴۰۰ هزار دلار) تنها چند ماه زمان می‌برد. ترکیه امکان داشتن تابعیت دوگانه را می‌دهد و با داشتن گذرنامه این کشور می‌توان به بیش از ۱۱۰ کشور بدون ویزا سفر کرد. قوانین مهاجرتی ساده و نزدیکی فرهنگی، ترکیه را برای ایرانیان محبوب کرده است.
۴. دومینیکا
دومینیکا از کشورهایی است که با پرداخت مبلغی حدود ۱۰۰ هزار دلار به صندوق توسعه ملی، تابعیت اعطا میکند. این کشور نیاز به اقامت یا حضور فیزیکی ندارد. سیتیزن دومینیکا به شما اجازه می‌دهد بدون ویزا به بیش از ۱۴۰ کشور از جمله منطقه شنگن و بریتانیا سفر کنید.
۵. سنت‌کیتس و نویس
برنامه شهروندی از طریق سرمایه‌گذاری در سنت‌کیتس یکی از سریع‌ترین‌هاست و در عرض سه تا شش ماه قابل دریافت است. این کشور پاسپورتی معتبر و بدون نیاز به اقامت ارائه می‌دهد. امکان سفر بدون ویزا به بیش از ۱۵۰ کشور نیز وجود دارد.
شرایط دریافت سیتیزنشیپ
دریافت سیتیزنشیپ (تابعیت) در کشورهای مختلف، به شرایط و قوانین خاص آن کشور بستگی دارد، اما برخی معیارها به‌طور مشترک در اکثر کشورها دیده می‌شود. مهم‌ترین این شرایط عبارت‌اند از:
- اقامت طولانی‌مدت:
بسیاری از کشورها مانند آلمان، کانادا یا استرالیا، از فرد متقاضی انتظار دارند چند سال به‌طور پیوسته در آن کشور اقامت داشته باشد. معمولا این مدت بین ۳ تا ۵ سال است.
- تسلط به زبان رسمی کشور:
دانستن زبان رسمی کشور مقصد یکی از الزامات رایج است. متقاضیان باید بتوانند مکالمات روزمره را انجام دهند و اغلب باید در آزمون زبان شرکت کنند.
- آزمون شهروندی:
برخی کشورها مانند ایالات متحده آمریکا، آزمون شهروندی برگزار می‌کنند که شامل اطلاعاتی درباره تاریخ، قانون اساسی، سیاست و ساختار حکومتی کشور است.
- سابقه کیفری پاک:
داشتن شخصیت قانونی و عدم سوءپیشینه از دیگر الزامات اصلی برای دریافت سیتیزنشیپ است.
- تعهد به کشور مقصد:
در بسیاری از موارد، متقاضی باید سوگند وفاداری به کشور جدید یاد کند و گاهی از تابعیت قبلی خود صرف‌نظر نماید (البته بسیاری کشورها تابعیت دوگانه را می‌پذیرند).
- توان مالی و استقلال اقتصادی:
برخی کشورها برای جلوگیری از وابستگی متقاضی به کمک‌های دولتی، توانایی مالی وی را بررسی می‌کنند.
روند درخواست و دریافت سیتیزنشیپ
فرایند درخواست تابعیت دوم معمولا شامل چند مرحله کلیدی است:
ارزیابی شرایط اولیه
متقاضی باید ابتدا بررسی کند که شرایط اولیه برای دریافت سیتیزنشیپ را دارد یا خیر. این شامل مدت اقامت، سطح زبان، وضعیت مالی، و موارد مشابه است.
جمع‌آوری مدارک
مدارک مورد نیاز شامل گذرنامه، مجوز اقامت، گواهی زبان، سوابق مالیاتی و بیمه‌ای، سند ازدواج (در صورت وجود)، گواهی عدم سوءپیشینه و سایر مستندات است.
ثبت درخواست رسمی
درخواست رسمی از طریق اداره مهاجرت کشور مربوطه ثبت می‌شود. برخی کشورها امکان ثبت آنلاین را نیز فراهم کرده‌اند.
بررسی پرونده توسط دولت
پرونده‌ها به ترتیب بررسی شده و در صورت نیاز، مصاحبه حضوری یا آزمون زبان و اطلاعات شهروندی برگزار می‌شود.
دریافت پاسخ نهایی
در صورت تأیید، سیتیزنشیپ اعطا می‌شود. در برخی کشورها، لازم است فرد در مراسم سوگند ملی شرکت کند و مدارک تابعیت را به‌صورت رسمی دریافت کند.
اخذ گذرنامه جدید
پس از دریافت تابعیت، فرد می‌تواند برای گذرنامه کشور جدید اقدام کند. این گذرنامه همانند سایر شهروندان دائمی کشور صادر می‌شود.
نکته مهم این است که برخی کشورها مانند ترکیه، دومینیکا یا سنت‌لوسیا امکان اخذ تابعیت از طریق سرمایه‌گذاری (خرید ملک یا اهدای کمک مالی) را در مدت کوتاه‌تر فراهم کرده‌اند که بدون نیاز به اقامت طولانی‌مدت است.
سیتیزنشیپ و تاثیر آن بر مالیات و کسب و کار
داشتن تابعیت یک کشور می‌تواند تاثیرات مهمی بر وضعیت مالیاتی، فعالیت اقتصادی و فرصت‌های تجاری داشته باشد. این تاثیرات به‌ویژه برای سرمایه‌گذاران و کارآفرینان اهمیت زیادی دارد.
تاثیر مالیاتی
کشورها از نظر مالیاتی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- کشورهای مبتنی بر اقامت (Residence-based) مانند کانادا یا آلمان، که مالیات بر درآمد بر اساس محل اقامت دریافت می‌شود.
- کشورهای مبتنی بر شهروندی (Citizenship-based) مانند آمریکا، که مالیات بر درآمد جهانی را از تمام شهروندان دریافت می‌کنند، حتی اگر در خارج زندگی کنند.
بر این اساس، دریافت تابعیت یک کشور ممکن است باعث شود فرد مجبور به پرداخت مالیات بر درآمد جهانی شود یا در مقابل، از معافیت‌ها و مشوق‌های مالیاتی بهره‌مند گردد.
فرصت‌های کسب و کار
تابعیت دوم می‌تواند دروازه‌ای برای ورود به بازارهای بین‌المللی باشد. با داشتن سیتیزنشیپ یک کشور اروپایی، فرد می‌تواند آزادانه در کل اتحادیه اروپا فعالیت اقتصادی داشته باشد یا شرکت ثبت کند. در برخی کشورها، سیتیزن‌ها دسترسی به وام‌های کم‌بهره، تخفیف‌های مالیاتی و امتیازات تجاری دارند.
آزادی اقتصادی و بانکی
بسیاری از بانک‌ها در کشورهای توسعه‌یافته، خدمات بانکی خاصی را فقط برای شهروندان ارائه می‌دهند. داشتن تابعیت دوم می‌تواند دسترسی به حساب‌های بین‌المللی، کارت‌های اعتباری معتبر و گزینه‌های سرمایه‌گذاری امن‌تر را فراهم کند.
محافظت از دارایی‌ها و ثروت خانوادگی
در برخی شرایط سیاسی یا اقتصادی ناپایدار، داشتن سیتیزنشیپ دوم به فرد اجازه می‌دهد تا دارایی‌های خود را در یک کشور امن‌تر حفظ کند و آینده فرزندانش را تضمین نماید.
نتیجه‌گیری درباره اهمیت سیتیزنشیپ
در دنیای امروز، داشتن سیتیزنشیپ دوم فقط یک امتیاز تجملی نیست، بلکه ابزاری قدرتمند برای ارتقای کیفیت زندگی، دسترسی به خدمات جهانی، آزادی اقتصادی و امنیت شخصی محسوب می‌شود. بسیاری از افراد با هدف مهاجرت، تحصیل، کار یا سرمایه‌گذاری، به دنبال کشورهایی هستند که سیتیزنشیپ آنها فرصت‌های واقعی ایجاد کند. درنهایت، تابعیت دوم می‌تواند پشتیبانی مطمئن برای آینده‌ای پایدارتر و انعطاف‌پذیرتر در دنیای متغیر کنونی باشد.
