دانشگاه های دولتی آلمان

دانشگاه ‌های دولتی آلمان طیف وسیعی از رشته‌ها را در مقاطع مختلف دارند و به دلیل کیفیت بالای آموزشی، امکانات پژوهشی پیشرفته و شهریه ناچیز (یا حتی صفر)، همیشه مورد توجه دانشجویان ایرانی بوده‌اند. در این راهنمای جامع، به بررسی همه‌جانبه دانشگاه ‌های دولتی آلمان از مزایای تحصیل و هزینه‌ها تا شرایط پذیرش در مقاطع مختلف، مدارک لازم، مراحل اخذ پذیرش، رتبه‌بندی دانشگاه ‌ها و حتی معرفی بهترین دانشگاه ‌ها برای رشته‌های پرطرفداری می‌پردازیم. اگر در فکر ادامه تحصیل در آلمان هستید، این مقاله تمام اطلاعات کاربردی و به‌روز را در اختیار شما قرار می‌دهد.

مزایای تحصیل در دانشگاه ‌های دولتی آلمان

تحصیل در دانشگاه ‌های دولتی آلمان مزایای متعددی دارد که در ادامه به مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• تحصیل رایگان در آلمان: اکثر دانشگاه ‌های دولتی آلمان شهریه‌ای دریافت نمی‌کنند یا مبلغ بسیار کمی به عنوان هزینه ترم (semester fee) اخذ می‌کنند. پرداخت نکردن شهریه، بار مالی تحصیل را به شدت کاهش داده و امکان تمرکز بیشتر بر درس را فراهم می‌کند.
• کیفیت آموزشی و اعتبار جهانی: دانشگاه ‌های آلمان به دلیل برنامه‌های آموزشی قوی و استانداردهای بالای علمی، از اعتبار بین‌المللی بالایی برخوردارند. بسیاری از دانشگاه ‌های دولتی آلمان در رتبه‌بندی‌های جهانی مانند QS و تایمز در میان بهترین‌ها قرار دارند​.
• امکانات پژوهشی و صنعتی ممتاز: آلمان به عنوان قطب صنعتی اروپا، ارتباط نزدیکی بین دانشگاه ‌ها و صنایع برقرار کرده است. دانشجویان می‌توانند از امکانات مدرن آزمایشگاهی، کتابخانه‌های مجهز و فرصت‌های کارآموزی در شرکت‌های معتبر بهره‌مند شوند. ​

• فرصت اشتغال و اقامت پس از تحصیل: پس از فارغ‌التحصیلی، به دانشجویان بین‌المللی در آلمان یک ویزای ۱۸ ماهه جستجوی کار اعطا می‌شود تا در صورت تمایل در این کشور به دنبال کار بگردند​. همچنین نرخ پایین بیکاری متخصصان و حضور شرکت‌های بزرگ جهانی در آلمان شانس یافتن شغل مناسب را بعد از تحصیل در آلمان افزایش می‌دهد.

• محیط چندفرهنگی و موقعیت جغرافیایی: دانشگاه ‌های آلمان میزبان دانشجویان زیادی از سراسر جهان هستند که یک محیط چندفرهنگی غنی را به وجود آورده است. شما ضمن تحصیل، با فرهنگ‌های متنوع آشنا می‌شوید و شبکه‌سازی بین‌المللی انجام می‌دهید.

با در نظر گرفتن این مزایا، جای تعجب نیست که بیش از ۴۰۰ هزار دانشجوی بین‌المللی در سال ۲۰۲۳ آلمان را برای ادامه تحصیل انتخاب کرده‌اند​. اگر شما هم مایل به استفاده از این مزایا در دانشگاه ها و مدارس آلمان هستید، می‌توانید از مشاوره کارشناسان  موسسه مهاجرتی هما برای اتتخاب بهترین مسیر استفاده کنید.

هزینه تحصیل در دانشگاه ‌های دولتی المان

در اکثر ایالت‌های آلمان، دانشگاه ‌های دولتی برای دوره‌های تحصیل کارشناسی در آلمان و بسیاری از دوره‌های کارشناسی ارشد شهریه دریافت نمی‌کنند. تنها هزینه‌ تحصیل در آلمان که دانشجو می‌پردازد، هزینه ترم (Semesterbeitrag) است که مبلغی حدود ۱۵۰ تا ۳۰۰ یورو در هر ترم بوده و بابت خدمات دانشجویی، بلیط حمل‌ونقل و … دریافت می‌شود. جدول زیر نمونه‌ای از وضعیت شهریه در چند دانشگاه دولتی آلمان را نشان می‌دهد:

همان‌طور که مشاهده می‌شود، در ایالت‌هایی نظیر بایرن (باواریا)، برلین، نیدرزاکسن و … هزینه تحصیل در آلمان و دانشگاه ‌های دولتی برای همه دانشجویان (اعم از آلمانی و بین‌المللی) رایگان است و فقط هزینه اندکی به عنوان شارژ خدمات دانشجویی پرداخت می‌شود؛ اما در ایالت بادن-وورتمبرگ از سال ۲۰۱۷ شهریه ۱۵۰۰ یورویی در هر ترم برای دانشجویان غیر اتحادیه اروپا وضع شده است.​ به عنوان مثال، دانشگاه ‌های هایدلبرگ و اشتوتگارت که در این ایالت قرار دارند، از دانشجویان ایرانی شهریه دریافت می‌کنند. با این وجود، همین مبلغ نسبت به شهریه دانشگاه ‌های بسیاری از کشورها همچنان بسیار پایین‌تر است​.

هزینه زندگی دانشجویی در آلمان

علاوه بر هزینه‌های آموزشی، دانشجو باید هزینه‌های زندگی در آلمان را نیز در نظر بگیرد. هزینه زندگی دانشجویی (شامل مسکن، خوراک، بیمه و…) به طور متوسط ماهانه حدود ۷۰۰ تا ۹۰۰ یورو است که البته بسته به شهر محل تحصیل متغیر خواهد بود. جهت دریافت ویزای دانشجویی آلمان، اثبات تمکن مالی حدود 12.000 یورو در سال (از طریق بلوکه کردن این مبلغ در حساب بانکی موسوم به Blocked Account)) الزامی است​.

شرایط کلی برای اخذ پذیرش در دانشگاه ‌های دولتی آلمان

برای تحصیل در دانشگاه ‌های دولتی المان، متقاضیان باید یک‌سری شرایط کلی را احراز کنند. این شرایط ممکن است بسته به مقطع تحصیلی و دانشگاه موردنظر کمی متفاوت باشد، اما اصول کلی پذیرش به شرح زیر است:

مدرک تحصیلی معتبر قبلی

شما باید مدرک تحصیلی مقطع قبلی خود (دیپلم دبیرستان برای کارشناسی، مدرک کارشناسی برای ارشد و مدرک کارشناسی ارشد برای دکتری) را داشته باشید. این مدرک باید توسط سیستم آموزشی آلمان معادل‌سازی و معتبر شناخته شود؛ برای مثال، برای ورود به دوره کارشناسی در آلمان، دیپلم ۱۲ ساله ایران کافی نیست و معمولاً نیاز است متقاضی یا یک سال در دانشگاه ‌های ایران تحصیل کرده باشد یا دوره کالج مقدماتی (Studienkolleg) را در کالج های آلمان بگذراند تا سطح علمی او معادل دیپلم آلمان (Abitur) شود​.

مدرک زبان

اکثر دوره‌های کارشناسی در آلمان به زبان آلمانی ارائه می‌شوند. بنابراین ارائه مدرک مهارت زبان آلمانی در سطح B2 یا C1 (بسته به دانشگاه و رشته) مانند TestDaF یا آزمون DSH الزامی است. در صورتی که قصد تحصیل در یک برنامه‌ی بین‌المللی به زبان انگلیسی را دارید، باید مدرک زبان انگلیسی معمولاً   IELTS با نمره 6.5 به بالا یا TOEFL iBT  با نمره 80 بالامورد نیاز است.

سوابق تحصیلی و معدل

داشتن معدل بالا شانس پذیرش را افزایش می‌دهد، به ویژه در بهترین رشته‌ های تحصیلی در آلمان و دانشگاه ‌های پررقابت، هرچند برخی رشته‌ها پذیرش بدون توجه به معدل ظرفیت باز یا unbeschränktدارند، بسیاری از رشته‌ها به صورت رقابتی و با معیار معدل (حداقل معدل 14) و صلاحیت علمی  (Numerus Clausus  ) دانشجو می‌پذیرند. بنابراین داشتن سوابق علمی قوی، گذراندن واحدهای مرتبط با رشته‌ی موردنظر و حتی فعالیت‌های پژوهشی و کارآموزی مرتبط می‌تواند در فرایند پذیرش امتیاز محسوب شود.

توان مالی و تمکن برای زندگی

هرچند شهریه دانشگاه ‌های دولتی ناچیز است، اما دانشجو باید توان تأمین هزینه زندگی خود در آلمان را داشته باشد. سفارت آلمان معمولا در زمان درخواست ویزا، مبلغ مشخصی را در حساب مسدود شده (حدود  12.000یورو برای یک سال) از متقاضی طلب می‌کند.

سایر شرایط عمومی

نداشتن منع قانونی برای تحصیل (مثلا مشکل روادید)، ارائه انگیزه‌نامه و توصیه‌نامه (در صورت درخواست دانشگاه) ورعایت مهلت‌های زمانی درخواست پذیرش از دیگر شرایط کلی هستند. همچنین رشته‌هایی مانند پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی علاوه بر موارد فوق ممکن است آزمون ورودی یا شرایط ویژه‌ای داشته باشند زیرا ظرفیت بسیار محدودی دارند. همچنین در نظر داشته باشید که می‌توانید جهت ارزیابی شانس پذیرش خود با کارشناسان هلدینگ مهاجرتی هما مشورت کنید تا مناسب‌ترین برنامه و دانشگاه را بر اساس شرایطتان پیشنهاد دهند.

شرایط پذیرش در مقاطع مختلف دانشگاه های آلمان

شرایط و فرآیند پذیرش بسته به مقطع تحصیلی متفاوت است. در ادامه، الزامات اصلی هر مقطع را به تفکیک مرور می‌کنیم:

کارشناسی  (Bachelor)

برای پذیرش در دوره کارشناسی دانشگاه ‌های دولتی المان، باید مدرک دیپلم متوسطه قابل قبول ارائه دهید. همان‌طور که اشاره شد، مدرک دیپلم ۱۲ ساله ایران به تنهایی معمولاً کافی نیست و لازم است یکی از شرایط زیر را داشته باشید:

1. یک سال تحصیل موفق در دانشگاه ‌های ایران در رشته مرتبط با رشته مورد نظر در آلمان
2. گذراندن دوره کالج مقدماتی Studienkolleg در آلمان و قبولی در آزمون پایانی آن (Feststellungsprüfung)​

شرط اول برای بسیاری از رشته‌ها قابل قبول است و داوطلبان ایرانی با گذراندن حداقل ۷۲ واحد درسی در دانشگاه ‌های داخل می‌توانند مستقیم برای لیسانس آلمان اقدام کنند. در غیر این صورت، باید یک سال Studienkolleg را در آلمان بگذرانند.

• علاوه بر مدرک تحصیلی، مدرک زبان آلمانی در سطح B2 یا C1 برای ورود به اکثر رشته‌های کارشناسی لازم است؛ زیرا زبان آموزشی عمدتا آلمانی است.
• برخی برنامه‌های محدود در مقطع کارشناسی به زبان انگلیسی ارائه می‌شوند (حدود ۶۰ برنامه رایگان در کل آلمان​) اما یافتن رشته انگلیسی‌زبان در کارشناسی آسان نیست​. بنابراین عموم متقاضیان باید در آزمون TestDaF (حداقل سطح 4 در هر بخش) یا DSH (سطح 2 یا 3) نمره قبولی کسب کنند.
• معدل دیپلم و پیش‌دانشگاهی نیز در رشته‌های پرطرفدار مهم است. برای مثال، رشته‌های پزشکی و دندان‌پزشکی رقابت شدیدی دارند و داوطلبان معمولاً نیاز به معدل بالا و قبولی کنکور سراسری با رتبه مناسب دارند.

کارشناسی ارشد  (Master)

شرط اصلی پذیرش و تحصیل کارشناسی ارشد در آلمان، داشتن مدرک کارشناسی معتبر و مرتبط است. شما باید دوره لیسانس خود را با معدل قابل قبول به پایان رسانده باشید. اغلب دانشگاه ‌های آلمان مدارک کارشناسی ۴ ساله (مانند مهندسی در ایران) یا کارشناسی ارشد پیوسته ۶ ساله (مانند پزشکی) را برای ورود به فوق‌لیسانس می‌پذیرند.

• علاوه بر مرتبط بودن مدرک، ریزنمرات دوره کارشناسی بررسی می‌شود تا مشخص گردد آیا پیش‌نیازهای علمی رشته ارشد موردنظر را گذرانده‌اید یا خیر.
• برخی برنامه‌های ارشد ممکن است شرایط خاصی مانند حد نصاب معدل (مثلا حداقل ۷۵٪) یا گذراندن واحد یا پروژه مشخصی در مقطع قبل را مطالبه کنند​.
• مدرک زبان برای ارشد بسته به زبان دوره الزامی است. خوشبختانه تعداد قابل توجهی از برنامه‌های کارشناسی ارشد در دانشگاه ‌های آلمان به زبان انگلیسی ارائه می‌شوند (به ویژه در رشته‌های مهندسی، مدیریت، علوم اجتماعی و …). برای این برنامه‌ها معمولا IELTS 6.5 یا 7 و یا TOEFL iBTبا نمره 90 نیاز است.
• در مقطع ارشد، انگیزه‌نامه (Statement of Purpose) اهمیت زیادی دارد. شما باید در نامه‌ای اهداف تحصیل در رشته موردنظر، پیشینه تحصیلی و پژوهشی ودلیل انتخاب آلمان یا دانشگاه را توضیح دهید. همچنین توصیه‌نامه‌های اساتید مقطع قبل می‌تواند ارزیابی مثبتی از شما ارائه دهد. بسیاری از دانشگاه ‌های آلمان برای ارشد (خصوصاً برنامه‌های بین‌المللی) ارائه ۱ یا ۲ توصیه‌نامه را جزو مدارک الزامی قرار داده‌اند.

دکتر  (PhD)

پذیرش در مقطع phd  برای تحصیل دکتری در آلمان سازوکار متفاوتی نسبت به کارشناسی و ارشد دارد. دو مسیر اصلی برای دکتری وجود دارد:

1. دکتری مستقل (Individual PhD) که در آن دانشجو یک استاد راهنما پیدا کرده و پروپوزال پژوهشی خود را تحت نظر او اجرا می‌کند.
2. برنامه‌های ساختارمند دکتری مانند Graduate Schools که شبیه برنامه‌های دکتری در آمریکا بوده و معمولاً دوره‌های آموزشی و گروهی از دانشجویان دکتری دارند.

برای پذیرش دکتری، در اکثر موارد باید مدرک کارشناسی ارشد مرتبط داشته باشید یا در برخی رشته‌ها مانند پزشکی، مدرک دولتی Staatsexamen معادل ارشد

• پذیرش در مقطع دکتری در آلمان: رزومه پژوهشی قوی شامل پایان‌نامه کارشناسی ارشد، مقالات علمی چاپ‌شده، مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی و توصیه‌نامه اساتید پژوهشی از اهمیت بالایی برخوردار است.
• الزامات و نکات مهم برای اپلای دکتری پژوهش‌محور در آلمان: داشتن حتی یک مقاله در ژورنال‌های معتبر یا کنفرانس‌های بین‌المللی می‌تواند شانس شما را تا حد زیادی افزایش دهد.
• موارد مهم برای موفقیت در اخذ پذیرش دکتری از دانشگاه‌های آلمان: در دکتری مستقل، مهم‌ترین گام یافتن یک استاد راهنما (سوپروایزر) در دانشگاه مقصد است که زمینه پژوهشی او با علایق شما همخوانی داشته باشد و مایل باشد سرپرستی شما را بپذیرد. معمولا باید با ارسال ایمیل به اساتید، رزومه و پروپوزال پژوهشی خود را ارائه کنید.
• راهنمای کلی برای شروع فرآیند اپلای دکتری در آلمان: در صورت توافق اولیه استاد، مراحل اداری پذیرش و ثبت‌نام در دانشگاه انجام می‌شود. برخی دانشگاه ‌ها ممکن است مصاحبه اسکایپ یا حضوری با متقاضی ترتیب دهند.

مدارک مورد نیاز برای پذیرش در دانشگاه های دولتی آلمان

برای درخواست پذیرش از دانشگاه ‌های آلمان لازم است یک پرونده کامل از مدارک مورد نیاز تهیه و در موعد مقرر ارسال شود. مهم‌ترین مدارکی که تقریبا همه دانشگاه ‌ها مطالبه می‌کنند عبارت‌اند از:

• فرم تکمیل‌شده درخواست پذیرش: هر دانشگاه یا پلتفرم یونی-اسیست یک فرم آنلاین یا کاغذی دارد که باید با اطلاعات شخصی، تحصیلی و رشته موردنظر تکمیل شود.
• مدارک تحصیلی قبلی: شامل گواهی پایان دوره دیپلم دبیرستان، مدرک کارشناسی، مدرک کارشناسی ارشد  به همراه ریزنمرات رسمی است. این مدارک باید ترجمه رسمی از طریق دارالترجمه به زبان آلمانی یا انگلیسی شوند و معمولا نیاز به کپی تأییدشده (Certified Copy) دارند.
• مدرک زبان: گواهی آزمون زبان معتبر مطابق با نیاز رشته TestDaF, DSH برای آلمانی یا IELTS, TOEFL برای انگلیسی لازم است.
• انگیزه‌نامه Letter of Motivation یا  Statement of Purpose: یک نامه ۱ تا ۲ صفحه‌ای که در آن انگیزه‌های شخصی خود از انتخاب رشته و دانشگاه، اهداف تحصیلی و شغلی وتوانمندی‌هایتان را شرح می‌دهید. این نامه باید به زبان برنامه (آلمانی یا انگلیسی) نوشته شده و منحصربه‌فرد و صادقانه باشد.
• توصیه‌نامه  (Recommendation Letter): بسیاری از دانشگاه ‌ها دو توصیه‌نامه از اساتید قبلی را به ویژه برای مقاطع تحصیلات تکمیلی می‌خواهند. این نامه‌ها باید روی سربرگ و با امضا بوده و تأییدکننده قابلیت‌های علمی، پژوهشی و اخلاقی شما باشند.
• رزومه  (CV): یک رزومه تحصیلی و حرفه‌ای که سوابق تحصیلی، پروژه‌ها، مهارت‌های زبان و نرم‌افزاری، سوابق کاری یا کارآموزی و افتخارات شما را فهرست کند. بهتر است از قالب استاندارد مانند Europass برای رزومه استفاده کنید.
• کپی پاسپورت: صفحه اول پاسپورت (اطلاعات هویتی) برای شناسایی رسمی ضمیمه پرونده می‌شود. مطمئن شوید پاسپورت شما حداقل تا چند سال اعتبار داشته باشد.
• عکس پرسنلی: برخی درخواست‌ها نیاز به یک قطعه عکس پرسنلی جدید (مانند عکس پاسپورت) دارند.
• نمونه کار  (Portfolio): اگر در رشته‌هایی مانند معماری، هنر و طراحی اپلای می‌کنید، تهیه یک پورتفولیو از نمونه کارها الزامی است.
• گواهی‌های مکمل: هر گونه گواهی آزمون‌های استاندارد مثلاً GRE یا GMAT برای برخی رشته‌های مدیریت و مهندسی، گواهی کارآموزی مرتبط، دوره‌های تخصصی گذرانده‌شده، رتبه کنکور یا المپیاد و … در صورت وجود می‌تواند به تقویت پرونده شما کمک کند. آنها را ترجمه و ضمیمه کنید.

تمامی ترجمه‌ها باید توسط دارالترجمه رسمی انجام شده و در صورت نیاز به تأییدیه دادگستری و وزارت امور خارجه نیز برسند. پس از تهیه مدارک، یا آن‌ها را در پرتال آنلاین دانشگاه آپلود می‌کنید یا برای Uni-Assist  (در صورت عضو بودن دانشگاه مقصد در یونی اسیست) ارسال می‌نمایید تا فرآیند ارزیابی و پذیرش آغاز شود.

مراحل اخذ پذیرش در دانشگاه های دولتی آلمان

فرآیند اخذ پذیرش از دانشگاه ‌های دولتی آلمان به صورت مرحله‌به‌مرحله انجام می‌شود. در ادامه یک نقشه راه کلی ارائه می‌دهیم که می‌تواند راهنمای شما در این مسیر باشد:

تحقیق و انتخاب رشته و دانشگاه

ابتدا با توجه به علاقه تحصیلی و سوابق خود، رشته‌ها و دانشگاه ‌های ممکن را فهرست کنید. از وب‌سایت‌هایی مانند DAAD  یا Study in Germany  برای جستجوی برنامه‌های موجود استفاده کنید. عواملی مانند زبان برنامه (آلمانی/انگلیسی)، شهر محل دانشگاه، رتبه و اعتبار دانشگاه و میزان رقابت را در نظر بگیرید.

بررسی شرایط پذیرش و مهلت‌ها

پس از کوتاه کردن فهرست، به وب‌سایت هر دانشگاه مراجعه کرده و شرایط دقیق پذیرش رشته را بخوانید. این شامل مدارک مورد نیاز، حداقل‌های معدل یا زبان، پروسه ارسال درخواست و ددلاین‌ها است. معمولا مهلت درخواست برای ترم زمستان (شروع در پاییز) حدود ۱ می تا ۱۵ جولای و برای ترم تابستان (شروع در بهار) حدود دسامبر تا ۱۵ ژانویه است؛ اما این بازه می‌تواند بسته به دانشگاه متفاوت باشد.

آماده سازی مدارک و ثبت‌نام در سامانه و ارسال درخواست

بیشتر دانشگاه ‌های آلمان عضو سامانه آنلاین Uni-Assist هستند. در این صورت باید در وب‌سایت یونی‌اسیست ثبت‌نام کرده، فرم‌ها را پر کرده و مدارک اسکن‌شده را آپلود کنید و هزینه ارزیابی (حدود ۷۵ یورو برای اولین دانشگاه و ۳۰ یورو برای هر دانشگاه اضافی) را بپردازید. یونی‌اسیست مدارک شما را بررسی مقدماتی کرده و به دانشگاه مقصد ارسال می‌کند. اگر دانشگاه عضو یونی‌اسیست نبود، معمولا یک پرتال درخواست مخصوص خود دارد که از طریق آن به طور مستقیم اقدام می‌کنید.

پیگیری وضعیت و مکاتبات

پس از ارسال، از طریق ایمیل‌های ارسالی از سمت  دانشگاه های دولتی المان یا یونی‌اسیست مطمئن شوید که پرونده شما کامل رسیده و در حال بررسی است. گاهی از شما خواسته می‌شود مدارک اضافی ارائه دهید یا ایرادی را رفع کنید. این موارد را سریع انجام دهید. همچنین ممکن است دانشگاه برای مصاحبه آنلاین با شما تماس بگیرد (خصوصا در مقطع دکتری یا رشته‌های مدیریت) و بهتر است آمادگی لازم را برای ارائه خود در مصاحبه احتمالی داشته باشید.

دریافت جواب پذیرش (یا عدم پذیرش)

دانشگاه ‌ها معمولا نتایج را چند هفته تا چند ماه پس از ددلاین اعلام می‌کنند. اگر پذیرش شده باشید، یک نامه رسمی پذیرش (Zulassungsbescheid) دریافت خواهید کرد. در صورت عدم پذیرش نیز ممکن است نامه دلیل کلی (مثل پر بودن ظرفیت یا پایین بودن معدل نسبت به رقبا) ارسال شود. اگر از چند دانشگاه پذیرش گرفتید، بر اساس ترجیحات خود یکی را انتخاب کنید.

تأیید نهایی و ثبت‌نام

پس از گرفتن پذیرش، باید تأیید کنید که قصد ثبت‌نام دارید. دانشگاه ممکن است از شما بخواهد اصل یا کپی تأییدشده مدارک را پست کنید یا در بدو ورود ارائه نمایید. همچنین برای قطعی شدن ثبت‌نام لازم است هزینه ترم اول را بپردازید و رسید آن را ارائه دهید. این هزینه برای فعال شدن کارت دانشجویی و خدمات مربوطه است.

اقدام برای ویزای دانشجویی

با نامه پذیرش، اکنون می‌توانید به سفارت آلمان در تهران برای ویزای تحصیلی آلمان درخواست دهید. مراحل شامل گرفتن وقت سفارت (که بهتر است حتی قبل از آمدن جواب پذیرش در صف وقت قرار گیرید)، تکمیل فرم‌های مربوطه، آماده‌سازی مدارک مالی مانند گواهی تمکن مالی بیمه مسافرتی و … است. پس از مصاحبه و ارائه مدارک به سفارت، صدور ویزا معمولا ۱ تا ۳ ماه زمان می‌برد.

رتبه‌بندی QS دانشگاه ‌های دولتی آلمان

رتبه‌بندی جهانی QS یکی از معتبرترین نظام‌های رتبه‌بندی دانشگاه ‌ها است که هر ساله دانشگاه ‌های جهان را بر اساس شاخص‌هایی مثل شهرت علمی، نسبت استاد به دانشجو، میزان ارجاعات پژوهشی و… ارزیابی می‌کند. بسیاری از دانشگاه ‌های دولتی آلمان در رده‌بندی QS دارای جایگاه درخشانی هستند. در جدول زیر ۱۰ دانشگاه برتر دولتی آلمان بر اساس رتبه‌بندی QS جهانی (ویرایش ۲۰۲۴) آورده شده است:

بهترین دانشگاه ‌های دولتی آلمان

آلمان بیش از ۱۰۰ دانشگاه دولتی نوع Universität  دارد که بسیاری از آن‌ها تاریخچه علمی پربار و اعتبار بین‌المللی بالایی دارند. اما از منظر کلی، تعدادی از دانشگاه ‌ها همواره به عنوان برترین دانشگاه ‌های آلمان شناخته می‌شوند. در این بخش چند مورد از مشهورترین و بهترین دانشگاه ‌های دولتی آلمان را به اختصار معرفی می‌کنیم:

دانشگاه فنی مونیخ  (TUM)

این دانشگاه در شهر مونیخ ایالت باواریا قرار دارد و بارها به عنوان برترین دانشگاه آلمان انتخاب شده است. تمرکز اصلی TUM بر رشته‌های مهندسی، فناوری، علوم طبیعی و علوم زندگی است. ارتباط نزدیک با صنعت (به خصوص با شرکت‌های بزرگ آلمانی مانند  BMW، زیمنس و …) و داشتن برندگان جایزه نوبل در کارنامه علمی، از افتخارات TUM به شمار می‌رود.

دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ  (LMU)

دیگر دانشگاه بزرگ شهر مونیخ که یک دانشگاه جامع با طیف گسترده رشته‌ها از علوم پایه و پزشکی تا علوم انسانی و اجتماعی است. LMU قدیمی‌ترین دانشگاه ایالت باواریاست (تأسیس ۱۴۷۲) و با رتبه ۵۴ QS در سال ۲۰۲۴ یکی از ۵۰ دانشگاه برتر دنیا بوده است.

دانشگاه روپرشت کارلز هایدلبرگ

قدیمی‌ترین دانشگاه آلمان (تأسیس ۱۳۸۶) که در شهر تاریخی هایدلبرگ در ایالت بادن-وورتمبرگ واقع است. دانشگاه هایدلبرگ به ویژه در رشته‌های پزشکی، زیست‌شناسی، فیزیک و فلسفه شهرت جهانی دارد. این دانشگاه رتبه ۸۷ QS جهانی را در سال ۲۰۲۴ کسب کرده است.

دانشگاه دولتی برلین

شهر برلین سه دانشگاه دولتی بزرگ شامل دانشگاه هومبولت (HU)و دانشگاه فنی برلین  دارد. دانشگاه هومبولت برلین از قدیمی‌ترین دانشگاه دولتی برلین (تأسیس ۱۸۱۰) است و مبدع مدل آموزش مدرن دانشگاهی به‌شمار می‌رود؛ نامدارانی چون آلبرت اینشتین و کارل مارکس در آن تدریس یا تحصیل کرده‌اند.

دانشگاه فنی آخن  (RWTH Aachen)

واقع در شهر آخن در غرب آلمان (ایالت نوردراین-وستفالن)، بزرگ‌ترین دانشگاه فنی آلمان از نظر تعداد دانشجو است. RWTH در رشته‌های مهندسی مکانیک، برق، صنایع و به طور کلی STEM بسیار خوش‌نام است و همکاری نزدیکی با صنعت دارد. رتبه جهانی آن ۱۰۶ QS است​ و جزو ۱۰ دانشگاه برتر اروپا در مهندسی محسوب می‌شود.

موسسه فناوری کارلسروهه  (KIT)

در شهر کارلسروهه (ایالت بادن-وورتمبرگ) قرار دارد و ترکیبی از دانشگاه و مرکز پژوهشی است. KIT مخصوصا در رشته‌های مهندسی شیمی، برق، کامپیوتر و فیزیک ذرات پیشرو است. طبق QS 2024، KIT  رتبه ۱۱۹ دنیا را دارد​

دانشگاه فرایبورگ

دانشگاه آلبرت لودویگ فرایبورگ در ایالت بادن-وورتمبرگ با رتبه ۱۹۲  QS​ ، به کیفیت در علوم زیستی، پزشکی و علوم انسانی مشهور است. محیط دانشگاهی زیبا در کنار جنگل سیاه و روحیه دانشجویی این شهر، فرایبورگ را به مقصدی محبوب تبدیل کرده است.

دانشگاه بن و دانشگاه کلن

هر دو در ایالت نوردراین-وستفالن قرار دارند. دانشگاه بن رتبه حدود ۲۳۹ QS​ در اقتصاد، علوم کشاورزی و ریاضیات قوی است و مرکز تحقیقات پیشرفته ریاضیات دارد.

از دیگر دانشگاه ‌های دولتی ممتاز می‌توان به دانشگاه هامبورگ رتبه ۲۰۵  QS​، دانشگاه توبینگن، دانشگاه گوتینگن، دانشگاه اشتوتگارت (قوی در مهندسی مکانیک و هوافضا) و دانشگاه دارمشتات (از پیشتازان مهندسی برق و کامپیوتر) اشاره کرد.

دانشگاه ‌های مورد تأیید وزارت علوم و بهداشت ایران در آلمان

وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ایران هر سال فهرستی از دانشگاه ‌های خارجی مورد تأیید را منتشر می‌کند تا دانشجویانی که قصد ادامه تحصیل دارند با اطمینان از ارزش‌یابی مدارک تحصیلی خود پس از بازگشت اقدام نمایند​ همچنین وزارت بهداشت برای رشته‌های علوم پزشکی (پزشکی،  تحصیل دندان‌پزشکی در آلمان، داروسازی و رشته‌های پیراپزشکی) لیست جداگانه‌ای از دانشگاه ‌های مورد تأیید ارائه می‌دهد. در مورد کشور آلمان، خوشبختانه تعداد زیادی از ایست دانشگاه ‌های دولتی آلمان در فهرست مورد تأیید ایران قرار دارند. این لیست دانشگاه های دولتی آلمان بر اساس سطح علمی به سه گروه طبقه‌بندی می‌شوند که در ادامه به توضصیح و تفاوت هر یک از این گروه ها می‌پردازیم:

دانشگاه های گروه الف (ممتاز)

طبق آخرین به‌روزرسانی سال تحصیلی ۲۰۲۴-۲۰۲۵، گروه الف (ممتاز) شامل دانشگاه ‌های برتر آلمان است که در رتبه‌بندی‌های جهانی جایگاه بالایی دارند. این دانشگاه ها به طور مشخص:

• دانشگاه ‌های مونیخ هر دو TUM و  LMU
• دانشگاه هایدلبرگ
• دانشگاه آخن
• دانشگاه دولتی برلین (هومبولت و آزاد)
• دانشگاه توبینگن
•  دانشگاه فرایبورگ
• دانشگاه بن
• دانشگاه هامبورگ
• دانشگاه گوتینگن
•  دانشگاه کلن

در لیست وزارت علوم معمولا حدود ۳۰ دانشگاه آلمان در گروه ممتاز طبقه‌بندی می‌شوند. همچنین در حال حاضر تمامی دانشکده‌های پزشکی دانشگاه ‌های گروه الف وزارت علوم، مورد تأیید وزارت بهداشت نیز هستند.

دانشگاه های گروه ب (خوب)

گروه ب (خوب) شامل دانشگاه ‌هایی است که از نظر رتبه‌بندی در حد متوسط جهانی هستند ولی همچنان کیفیت قابل قبولی دارند. بسیاری از دانشگاه ‌های فنی و کلاسیک آلمان که شاید در top100 جهانی نباشند در این گروه قرار می‌گیرند. در گروه ب نام‌ دانشگاه های زیر دیده می‌شود​:

• دانشگاه صنعتی برلین
• دانشگاه اشتوتگارت
• دانشگاه دارمشتات
• دانشگاه دویسبورگ-اسن
• دانشگاه دوسلدورف
• دانشگاه ماگدبورگ
• دانشگاه دورتموند

دانشگاه های گروه ج (متوسط)

گروه ج (متوسط) شامل سایر دانشگاه ‌های مورد تأیید است که ممکن است رتبه یا شهرت کمتری داشته باشند. در لیست گروه ج آلمان برخی دانشگاه ‌های جدیدتر یا کوچک‌تر آمده است، از جمله برخی دانشگاه ‌های علوم کاربردی که شرایط ویژه دارند عبارتند از:

• Hochschule‌هایی مانند بویت (Beuth Hochschule Berlin)
• دانشگاه براندنبورگ (BTU Cottbus) و چند مورد دیگر

توصیه می‌شود قبل از انتخاب دانشگاه، حتما به آخرین لیست منتشر شده توسط “اداره کل دانش‌آموختگان” وزارت علوم سایت(grad.saorg.ir) مراجعه کنید. طبق اطلاعات موجود، در سال ۲۰۲۴ میلادی بیش از ۵۰ دانشگاه آلمان در لیست مورد تأیید وزارت علوم قرار داشته‌اند که نشان از اعتماد بالای ایران به سیستم آموزشی آلمان است.

از سوی دیگر، وزارت بهداشت ایران برای رشته‌های علوم پزشکی و مرتبط، سخت‌گیری بیشتری در انتخاب دانشگاه ‌های مورد تأیید دارد. با توجه به ظرفیت محدود این رشته‌ها، تنها دانشگاه ‌هایی مورد قبول وزارت بهداشت‌اند که از کیفیت بالای آموزش پزشکی برخوردار باشند. براساس فهرست ۲۰۲۴، حدود ۱۰ دانشگاه علوم پزشکی آلمان مورد تأیید وزارت بهداشت بوده‌اند​، از جمله:

• دانشگاه ‌های پزشکی برلینCharité  چریته برلین
• دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ
• دانشگاه هایدلبرگ
• دانشگاه توبینگن
•  فرایبورگ
•  دانشگاه بن
• دانشگاه کیل
• دانشگاه بیله‌فلد

چریته برلین که همکاری مشترک دانشگاه هومبولت و آزاد برلین در حوزه پزشکی است، یکی از معتبرترین مراکز پزشکی اروپا است و در لیست هر دو وزارت علوم و بهداشت ذکر شده است​. اگر قصد دارید در رشته‌های پزشکی، دندان‌پزشکی یا داروسازی در آلمان تحصیل کنید و سپس به ایران بازگردید، بسیار مهم است که دانشگاه محل تحصیل شما در فهرست وزارت بهداشت باشد؛ در غیر این صورت مدرک شما قابل ارزشیابی نخواهد بود.

بهترین دانشگاه ‌های دولتی آلمان برای رشته‌های مختلف

در این بخش به صورت تخصصی‌تر به رشته‌های پرطرفدار پزشکی، روانشناسی، مهندسی، معماری و موسیقی می‌پردازیم و دانشگاه ‌های برتر هر رشته را معرفی می‌کنیم. این معرفی بر اساس رتبه‌بندی‌های موضوعی مانند  QS Subject Rankings، US News Rankings by Subject  و EduRank  و شهرت آکادمیک است.

بهترین دانشگاه ‌های دولتی آلمان برای رشته پزشکی

آلمان با داشتن سیستم سلامت پیشرفته و بیمارستان‌های دانشگاهی مدرن، مقصدی عالی برای تحصیل پزشکی در آلمان است. پذیرش پزشکی در آلمان برای دانشجویان خارجی بسیار رقابتی است و معمولاً نیاز به سطح عالی زبان آلمانی و معدل بالا دارد. بهترین دانشگاه ‌های آلمان در حوزه پزشکی عبارت‌اند از:

1. دانشگاه هایدلبرگ:  بر اساس رتبه‌بندی موضوعی QS 2023، دانشگاه هایدلبرگ در پزشکی رتبه ۳۶ جهان را داشته است​. همکاری نزدیک با بیمارستان دانشگاهی هایدلبرگ (یکی از مجهزترین بیمارستان‌های اروپا) و انجام پژوهش‌های پیشگام در سرطان‌شناسی، این مرکز را ممتاز کرده است.
2. دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ  (LMU): دانشکده پزشکی LMU مونیخ نیز بسیار معتبر است و در رده‌بندی‌های جهانی جایگاه بالایی رتبه ۴۳ جهان در پزشکی را دارد. این دانشکده دو بیمارستان آموزشی بزرگ در مونیخ دارد و در زمینه‌های نورولوژی، قلب‌وعروق و جراحی پیشرو است.
3. دانشگاه فنی مونیخ (TUM  ): دانشگاه فنی مونیخ علاوه بر مهندسی، یک دانشکده علوم پزشکی نیز دارد. بیمارستان Rechts der Isar این دانشکده در حوزه‌های بیوانفورماتیک پزشکی و مهندسی پزشکی قوی است و  در رده ۷۱ جهان در پزشکی قرار دارد​.
4. دانشگاه توبینگن: دانشگاه ابرهارد کارلز توبینگن به ویژه در پزشکی و علوم زیستی شهرت دارد و رتبه ۱۰۴ جهانی در پزشکی را داراست​. مرکز درمانی دانشگاه توبینگن در پژوهش‌های علوم اعصاب و پیوند اعضاء بسیار پیشرفته است.
5. سایر دانشگاه ‌های برجسته پزشکی آلمان شامل دانشگاه هامبورگ، دانشگاه فرایبورگ، دانشگاه بن، دانشگاه کلن، دانشگاه گوتینگن و دانشگاه هانوفر هستند که همه آن‌ها در فهرست ۱۵ دانشکده پزشکی برتر آلمان جای دارند​.

بهترین دانشگاه ‌های دولتی آلمان برای رشته روانشناسی

روانشناسی از رشته‌های پرطرفدار در علوم انسانی-اجتماعی است که در سال‌های اخیر اقبال زیادی میان دانشجویان ایرانی پیدا کرده است. بهترین گزینه‌ها برای تحصیل روانشناسی در آلمان عبارت‌اند از:

1. دانشگاه لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ  (LMU): دپارتمان روانشناسی LMU یکی از برترین‌ها در اروپا است. بر اساس رتبه‌بندی جهانی مثلا رتبه‌بندی US News در روانشناسی، LMU  مونیخ به عنوان دانشگاه شماره ۱ آلمان در حوزه روانشناسی معرفی شده است.​
2. دانشگاه هومبولت برلین: دانشگاه هومبولت در قلب برلین با پیشینه‌ای طولانی در روانشناسی  شناخته می‌شود. طبق رتبه‌بندی US News، هومبولت برلین جزو ۳ دانشگاه برتر آلمان و از بهترین دانشگاه دولتی برلین در روانشناسی است.​
3. دانشگاه آزاد برلین  (Freie Universität Berlin): برلین نیز برنامه‌های قوی در روانشناسی بالینی و کودک/نوجوان ارائه می‌دهد. بنا به برخی رتبه‌بندی‌ها، FU برلین در کنار هومبولت و LMU جزء برترین‌هاست.​
4. دانشگاه هایدلبرگ: روانشناسی هایدلبرگ نیز به واسطه پژوهش‌های با کیفیت و ترکیب با علوم اعصاب مطرح است. در رتبه‌بندی EduRank 2025 برای روانپزشکی/روانشناسی، هایدلبرگ رتبه ۱ در آلمان را کسب کرده است.
5. دانشگاه هامبورگ: دانشگاه هامبورگ در حوزه‌های روانشناسی شناختی و نوروساینس شناختی قوی است. در رتبه‌بندی EduRank روانشناسی، هامبورگ چهارمین دانشگاه آلمان معرفی شده است​.
6. دانشگاه گوته فرانکفورت: دپارتمان روانشناسی دانشگاه فرانکفورت نیز جزو برترین‌ها است و طبق یک رتبه‌بندی، در جایگاه پنجم آلمان قرار دارد​. این دانشگاه در شاخه‌های روانشناسی صنعتی یا سازمانی و اجتماعی عملکرد علمی درخشانی دارد.

بهترین دانشگاه ‌های دولتی آلمان برای رشته مهندسی

مهندسی ستون فقرات آموزش عالی آلمان است و دانشگاه ‌های فنی این کشور زبانزد خاص و عام هستند. طبق رتبه‌بندی موضوعی QS 2025 در حوزه مهندسی و فناوری، پنج دانشگاه آلمان در جمع ۱۰۰ تای برتر جهان قرار گرفته‌اند​. برترین دانشگاه ‌های مهندسی آلمان چنین‌اند:

• دانشگاه فنی مونیخ  (TUM): بدون شک TUM در صدر قرار دارد. در رتبه‌بندی QS مهندسی ۲۰۲۵، دانشگاه فنی مونیخ رتبه ۱۹ جهان را کسب کرده و بهترین در آلمان است​. این دانشگاه در اکثر شاخه‌های مهندسی مکانیک، برق، کامپیوتر، عمران، صنایع و … حتی علوم پیشتاز است
• دانشگاه فنی برلین  (TU Berlin): TU Berlin در QS مهندسی ۲۰۲۵ رتبه ۴۵ جهانی را دارد​ این دانشگاه در مهندسی عمران، معماری (که در بخش بعد می‌آید) و مهندسی صنایع بسیار قوی است.
• مؤسسه فناوری کارلسروهه  (KIT): KIT با رتبه ۵۳ جهانی در مهندسی​ جزو سه دانشگاه برتر مهندسی آلمان است. مهندسی شیمی، برق و کامپیوتر KIT شهرت جهانی دارد.
• دانشگاه فنی آخن  RWTH: رتبه ۵۶-۶۰ جهانی در مهندسی (با امتیاز 78.1/100) را به خود اختصاص داده است.​ بسیاری از مدیران صنعت خودروسازی آلمان فارغ‌التحصیل RWTH هستند.
• دانشگاه فنی درسدن : این دانشگاه نیز جزو TU9 (نه دانشگاه فنی برتر آلمان) است و رتبه‌ای در حدود ۱۰۱-۱۵۰ جهانی دارد. اما در آلمان پنجمین دانشگاه برتر مهندسی به شمار می‌رود​. مهندسی مواد، مکانیک و الکترونیک درسدن شناخته‌شده‌اند.

دیگر دانشگاه ‌های شاخص مهندسی عبارت‌اند از:

بهترین دانشگاه ‌های دولتی آلمان برای رشته معماری

معماری در آلمان هم در دانشگاه ‌های فنی و هم در هنرستان‌های هنرهای زیبا ارائه می‌شود. برای تحصیل معماری (چه کارشناسی و چه ارشد)، داشتن ذوق هنری و مهارت در طراحی اهمیت دارد و معمولاً دانشگاه ‌ها از متقاضی یک پورتفولیو طراحی درخواست می‌کنند. برخی از برترین محل‌ها برای تحصیل معماری در آلمان عبارت‌اند از:

• دانشگاه فنی برلین  (TU Berlin): بر اساس رتبه‌بندی QS در حوزه معماری و محیط ساخته‌شده است. دانشکده معماری TU Berlin با اساتید به‌نام و پروژه‌های بین‌المللی، مکانی ایده‌آل برای ترکیب هنر و مهندسی در معماری است.
• دانشگاه فنی مونیخ: این دانشگاه آلمانی نیز در معماری بسیار قوی است و رتبه ۲۴ جهانی QS را دارد. برنامه معماری در TUM تأکید زیادی بر معماری پایدار و فناوری‌های نوین ساختمان دارد.
• دانشگاه اشتوتگارت: اشتوتگارت در معماری و طراحی شهری شهرت خوبی دارد. این دانشگاه در گذشته اساتید معماری بزرگی را در خود داشته و رتبه معماری اشتوتگارت معمولاً در بین ۵۰-۱۰۰ جهان است.
• دانشگاه هنر برلین   UdK: یک دانشگاه هنر است نه فنی، اما رشته معماری آن بسیار خلاقانه و با گرایش طراحی هنری ارائه می‌شود. برای کسانی که رویکرد هنری‌تری به معماری دارند، UdK گزینه جذابی است.

بهترین دانشگاه ‌های دولتی آلمان برای رشته موسیقی

برای علاقمندان به موسیقی (اعم از نوازندگی، آهنگ‌سازی، رهبری ارکستر یا خوانندگی کلاسیک)، آلمان یکی از بهترین مکان‌ها برای تحصیل آکادمیک موسیقی است. اکثر مراکز آموزش موسیقی در آلمان به صورت دانشکده‌های موسیقی (Musikhochschule) مستقل عمل می‌کنند که معادل دانشگاه ‌های هنر هستند. برخی از برترین مؤسسات دولتی موسیقی در آلمان شامل موارد زیر است:

• هنرستان موسیقی کلن (HfMT Köln – Hochschule für Musik und Tanz Köln): بزرگ‌ترین مدرسه موسیقی اروپا است و رشته‌های متنوعی از نوازندگی تا رقص و موسیقی‌شناسی ارائه می‌دهد. بر اساس رتبه‌بندی QS در حوزه هنرهای نمایشی، HfMT Köln در رده ۵۱-۱۰۰ جهان قرار دارد​. بسیاری از نوازندگان ارکسترهای مطرح آلمان فارغ‌التحصیل این مرکز هستند.
• دانشگاه هنر برلین موسیقی: UdK Berlin علاوه بر معماری و هنرهای تجسمی، یک دانشکده عالی موسیقی نیز دارد که آموزش نوازندگی کلاسیک، جاز، آهنگسازی و رهبری ارکستر را پوشش می‌دهد. این دانشگاه به خاطر اساتید برجسته و ارتباط با صحنه موسیقی پایتخت معروف است​.
• هنرستان موسیقی و تئاتر مونیخ  (Hochschule für Musik und Theater München): یکی از قدیمی‌ترین مراکز آموزش موسیقی (تأسیس ۱۸۴۶) که در QS 2017 جزو ۵۰ در رتبه 24 دانشگاه برتر هنرهای نمایشی جهان بود است. تمرکز آن بر موسیقی کلاسیک و اپرا است و بسیاری از خوانندگان اپرا و نوازندگان برجسته از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شده‌اند.
• هنرستان موسیقی و تئاتر هامبورگ: این مؤسسه نیز طیف وسیعی از رشته‌های موسیقی (از موسیقی کلاسیک گرفته تا موسیقی کلیسا و موسیقی جاز) را ارائه می‌دهد و در تربیت آهنگسازان و رهبران کر و ارکستر سهم به‌سزایی داشته است​.
• هنرستان موسیقی هانوفر  (HMTM Hannover): با اینکه نسبتاً کوچک است اما کیفیت آموزشی بسیار بالایی دارد و بارها در نظرسنجی‌های داخل آلمان رتبه ۱ را کسب کرده است. رشته نوازندگی پیانو و ویولن در هانوفر بسیار معروف است.

تقسیم‌بندی دانشگاه ‌های دولتی آلمان بر اساس سطح

همانطور که قبلاً اشاره شد، وزارت علوم ایران دانشگاه ‌های خارج از کشور را به سه گروه الف (ممتاز)، گروه ب (خوب) و گروه ج (متوسط) تقسیم می‌کند. این تقسیم‌بندی عمدتاً بر اساس رتبه‌های بین‌المللی دانشگاه ‌ها (QS, THE, Shanghai) و نیز سابقه علمی آن‌ها صورت می‌گیرد و هدف آن راهنمایی دانشجویان و تسهیل ارزشیابی مدارک است. برای کشور آلمان به طور کلی این دسته بندی شامل موارد زیر هستند:

دانشگاه های دولتی آلمان در گروه الف (ممتاز)

دانشگاه ‌هایی که در یکی از رتبه‌بندی‌های معتبر جهانی معمولا جزو ۲۰۰ تای برتر قرار دارند. از جمله می‌توان تقریبا تمامی دانشگاه ‌های لیست‌شده در بخش بهترین‌ها را نام برد: دانشگاه موینخ، هایدلبرگ، برلین (FU/HU/TU)، آخن، کارلسروهه، فرایبورگ، توبینگن، هامبورگ، بن، گوتینگن، کلن، اشتوتگارت و … . بر اساس لیست ۲۰۲۵ وزارت علوم، حدود ۲۵ دانشگاه آلمان در گروه ممتاز (الف) قرار گرفته‌اند​ که تقریباً معادل تمامی دانشگاه ‌های سنتی و بزرگ این کشور است.

دانشگاه های دولتی آلمان در گروه ب (خوب)

دانشگاه ‌هایی که در بازه حدود رتبه ۲۰۰ تا ۵۰۰ جهانی قرار دارند. این گروه شامل تعداد بیشتری دانشگاه می‌شود. بسیاری از دانشگاه ‌های فنی و غیر فنی با رتبه‌های متوسط جهانی اینجا هستند؛ مانند بیله‌فلد، پادربورن، دویسبورگ-اسن، دویسبورگ-اسن، ینا، اولدنبورگ، وورتسبورگ، ماربورگ و …​ در مجموع شاید ۳۰ تا ۴۰ دانشگاه آلمان در گروه ب فهرست شده باشند. این دانشگاه ‌ها کیفیت خوبی دارند ولی به اندازه گروه الف برجسته نیستند.

دانشگاه های دولتی آلمان در گروه ج (متوسط)

سایر دانشگاه ‌های مورد تأیید که در دو گروه بالا نیستند. تعداد کمی از دانشگاه ‌های آلمان در گروه ج هستند، چون همان‌طور که گفته شد اکثر دانشگاه ‌های آلمان در گروه‌های الف و ب پوشش داده شده‌اند. دانشگاه ‌های گروه ج ممکن است شامل برخی دانشکده‌های علوم کاربردی (Fachhochschule) یا دانشگاه ‌های کوچک‌تر منطقه‌ای باشند که رتبه‌بندی جهانی ندارند اما وزارت علوم آن‌ها را به طور مشروط قبول کرده است​. به عنوان مثال، در لیست ۲۰۲۵ شاید دانشگاه ‌هایی نظیر دانشگاه علمی-کاربردی برلین (Beuth Hochschule) یا دانشگاه کمنیتس در گروه ج آمده باشند.

انواع بورسیه‌های دانشگاه ‌های دولتی آلمان

هرچند تحصیل در دانشگاه ‌های دولتی آلمان عمدتاً رایگان است، اما دریافت بورسیه و کمک‌هزینه می‌تواند بخش عمده هزینه‌های زندگی دانشجو را پوشش دهد. آلمان برنامه‌های بورسیه‌ای متعددی در سطوح مختلف ارائه می‌کند که در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

بورسیه‌های سازمان  DAAD

سرویس تبادلات آکادمیک آلمان (DAAD) بزرگ‌ترین حامی مالی دانشجویان بین‌المللی در آلمان است. DAAD سالانه بیش از ۱۰۰٬۰۰۰ بورس تحصیلی به دانشجویان و پژوهشگران بین‌المللی اعطا می‌کند​. بورسیه‌های DAAD تنوع بالایی دارند؛ از بورس کامل برای دوره‌های مستر (مانند برنامه‌های EPOS برای رشته‌های توسعه) گرفته تا بورس پژوهشی کوتاه‌مدت برای دکتری و پسا‌دکتری. یک بورس معروف DAAD برای کشورهای در حال توسعه، بورسیه Helmut Schmidt ویژه رشته‌های سیاست‌گذاری عمومی است. بورسیه‌های DAAD معمولاً شامل مقرری ماهانه (حدود ۸۵۰ یورو برای ارشد و ۱۲۰۰ یورو برای دکتری)، کمک‌هزینه سفر، بیمه درمانی و در مواردی کمک‌هزینه تحصیل زبان آلمانی هستند​. شرط دریافت این بورس‌ها داشتن سوابق تحصیلی عالی، انگیزه‌نامه قوی و در برخی موارد سابقه کار مرتبط است.

بورس تحصیلی  Deutschlandstipendium

این یک بورسیه ملی است که توسط دولت آلمان با مشارکت بخش خصوصی تأمین مالی می‌شود. مبلغ آن ۳۰۰ یورو در ماه است که برای یک سال اعطا می‌شود و می‌تواند هر سال تمدید شود​. همه دانشجویان (آلمانی و خارجی) در هر مقطعی می‌توانند برای آن درخواست دهند. معیار اعطا ترکیبی از شایستگی علمی (نمرات) و فعالیت‌های اجتماعی/فردی است. هر دانشگاه سهمیه‌ای از Deutschlandstipendium دارد و درخواست از طریق خود دانشگاه صورت می‌گیرد. این بورس کمک‌هزینه مفیدی است چون با دیگر بورسیه‌ها تداخل ندارد و می‌توان همزمان دریافت کرد.

بورسیه‌های اراسموس

برای دانشجویانی که قصد دارند بخشی از دوره خود را در کشور دیگری در اروپا بگذرانند. اگر شما دانشجوی یک دانشگاه آلمان شوید، می‌توانید در قالب برنامه اراسموس به کشور دیگری (مثلاً فرانسه یا اسپانیا) بروید و بورس دریافت کنید. اما اراسموس به طور مستقیم برای دانشجویان خارج از اروپا که کل تحصیل خود را در آلمان می‌گذرانند بورس زندگی ارائه نمی‌دهد، بلکه مختص تبادل دانشجو میان دانشگاه ‌های اروپایی است.

بورسیه‌های بنیادهای آلمانی

چندین بنیاد سیاسی، مذهبی و تحقیقاتی در آلمان به دانشجویان خارجی بورسیه اعطا می‌کنند. از جمله: بنیاد کنراد آدنهاور (وابسته به حزب CDU) و بنیاد فردریش ابرت (وابسته به حزب SPD که به دانشجویان مستعد (عمدتاً از کشورهای در حال توسعه) ماهانه کمک‌هزینه می‌دهند. یا بنیادهای مذهبی مانند Missionswerk برای رشته‌های الهیات. بورس‌های این بنیادها معمولاً نیاز به طی کردن فرآیند رقابتی و مصاحبه دارند و علاوه بر شایستگی علمی، به ویژگی‌های شخصیتی و تعهدات اجتماعی فرد نیز توجه می‌شود.

بورسیه تحصیلی دانشگاه ‌ها

برخی دانشگاه ‌های آلمان خودشان بورسیه‌هایی برای جذب استعدادهای برتر بین‌المللی دارند. برای مثال، دانشگاه لایب‌نیتس هانوفر یا دانشگاه هامبورگ برنامه‌هایی دارند که به چند دانشجوی ممتاز خارجی معافیت از پرداخت هزینه ترم و کمک هزینه اعطا می‌کنند. هرچند چون اصولاً شهریه‌ای در کار نیست، این نوع بورس‌ها رقابتی و کم‌شمار هستند.

امکان تحصیل به زبان انگلیسی در دانشگاه ‌های دولتی آلمان

یکی از دغدغه‌های رایج متقاضیان بین‌المللی این است که آیا بدون آشنایی عمیق با زبان آلمانی می‌توان در آلمان تحصیل کرد؟ خبر خوب این است که بسیاری از دانشگاه ‌های دولتی آلمان به خصوص راحت ترین دانشگاه برای پذیرش آلمان مخصوصاً در مقاطع تحصیلات تکمیلی، برنامه‌هایی به زبان انگلیسی ارائه می‌دهند. در ادامه وضعیت تحصیل انگلیسی‌زبان در آلمان را شرح می‌دهیم:

• در مقطع کارشناسی : یافتن برنامه‌ی کاملاً انگلیسی در کارشناسی دولتی دشوار است. طبق یک بررسی، زمانی که فیلتر را روی دوره‌های کارشناسی بدون شهریه و کاملاً انگلیسی تنظیم کنیم، تنها حدود ۶۰ برنامه کارشناسی رایگان به زبان انگلیسی در کل آلمان موجود است​. این تعداد بسیار اندک است (مثلاً برخی رشته‌های علوم اجتماعی یا روابط بین‌الملل در دانشگاه ‌های خاص). بنابراین برای کارشناسی، عملاً یادگیری زبان آلمانی الزام‌آور خواهد بود.
• در مقطع کارشناسی ارشد: وضعیت کاملاً متفاوت است.برنامه‌های بین‌المللی بسیاری به زبان انگلیسی در مقطع ارشد وجود دارند. به ویژه در رشته‌های مهندسی، علوم کامپیوتر، کسب‌وکار و اقتصاد وحتی برخی علوم انسانی، دانشگاه ‌ها برای جذب دانشجویان خارجی دوره‌های انگلیسی ارائه کرده‌اند. بر اساس داده‌های سال‌های اخیر، صدها دوره ارشد انگلیسی‌زبان در آلمان برگزار می‌شود. بسیاری از آن‌ها نیز در دانشگاه ‌های سطح بالا هستند (مثل برنامه‌های مهندسی در TUM یا RWTH، یا برنامه‌های اقتصاد در مانهایم و بن). از این رو، اگر مدرک لیسانس داشته باشید می‌توانید بدون دانستن زبان آلمانی برای دوره‌های ارشد انگلیسی در آلمان پذیرش بگیرید. البته توصیه می‌شود در کنار تحصیل، زبان آلمانی را هم یاد بگیرید چون برای زندگی روزمره و کارآموزی‌ها مفید است​.
• در مقطع دکتری: تحصیل دکتری عمدتاً پژوهش‌محور است و زبان کار می‌تواند انگلیسی باشد. بسیاری از گروه‌های تحقیقاتی در آلمان زبان کارشان انگلیسی است و لذا دانشجوی دکتری نیازی به آلمانی ندارد (هرچند دانستن آلمانی همیشه مزیت است). حتی برخی برنامه‌های دکتری ساختارمند تماماً به انگلیسی برگزار می‌شوند. بنابراین برای دکتری زبان مانع نخواهد بود.
• رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی: این دسته تقریباً همگی به آلمانی هستند. تحصیل پزشکی عمومی به انگلیسی در آلمان وجود ندارد (تنها یک برنامه مشترک با مجارستان در دانشگاه علوم پزشکی اشترالزوند برای تعداد محدودی ارائه می‌شد که آن هم شرایط خاص دارد). رشته‌های مانند دندان‌پزشکی، داروسازی و پرستاری نیز به آلمانی هستند. پس اگر قصد تحصیل این رشته‌ها را دارید، باید آلمانی بدانید؛ چرا که کار بالینی با بیماران جزئی از برنامه است.
• رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی: تعداد برنامه‌های انگلیسی در این حوزه رو به افزایش است، اما هنوز بسیاری از رشته‌های خالص علوم انسانی (مثلاً تاریخ، حقوق، فلسفه) عمدتاً به آلمانی ارائه می‌شوند. با این حال در گرایش‌های بین‌المللی‌تر (مانند روابط بین‌الملل، مطالعات منطقه‌ای، یا MBA های مدیریت) انگلیسی کاملاً رایج است.
• دانشگاه ‌های علمی کاربردی  (Fachhochschulen): این نوع دانشگاه ‌ها (که بیشتر روی آموزش عملی متمرکزند) نیز برخی برنامه‌های انگلیسی دارند، اما اغلب دوره‌هایشان به آلمانی است چون برای بازار کار آلمان نیرو تربیت می‌کنند.

پس به طور خلاصه، بله، می‌توان در آلمان به زبان انگلیسی تحصیل کرد، به‌ویژه در مقاطع و رشته‌های خاص. حتی برخی دانشگاه ‌های بزرگ (مانند لودویگ ماکسیمیلیان مونیخ، هیدلبرگ، برلین، آخن، کارلسروهه و…) چندین برنامه تحصیلات تکمیلی انگلیسی دارند​. همچنین پایگاه‌هایی مثل سایت DAAD یا TopUniversities فهرست کاملی از برنامه‌های انگلیسی‌آموز را ارائه می‌دهند.

راحت‌ترین دانشگاه ‌های دولتی آلمان برای اخذ پذیرش

با توجه به رقابت شدید برای پذیرش در برخی دانشگاه ‌های برتر آلمان، ممکن است این سوال پیش بیاید که «کدام دانشگاه ‌های آلمان پذیرش گرفتن از آن‌ها نسبتاً آسان‌تر است؟». البته سطح رقابت وابسته به رشته و مقطع نیز هست، اما به طور کلی دانشگاه ‌هایی که نرخ پذیرش بالاتری دارند یا شرایط انعطاف‌پذیرتری اعمال می‌کنند می‌توانند گزینه‌های مناسب‌تری برای متقاضیانی باشند که رزومه متوسطی دارند. در اینجا چند نمونه از دانشگاه ‌های دولتی آلمان که به داشتن پذیرش ساده‌تر شهرت یافته‌اند را معرفی می‌کنیم:

• دانشگاه دویسبورگ-اِسِن  (Universität Duisburg-Essen): این دانشگاه حاصل ادغام دو دانشگاه دویسبورگ و اسن است و یکی از بزرگ‌ترین دانشگاه ‌های آلمان از نظر تعداد دانشجو می‌باشد. بسیاری از دوره‌های آن بدون محدودیت ظرفیت (NC-free) ارائه می‌شوند و بنابراین شانس پذیرش بالاست. در یک بررسی، دانشگاه دویسبورگ-اسن به عنوان یکی از دانشگاه ‌های با نرخ پذیرش بالا ذکر شده است​. رشته‌هایی مانند مهندسی و علوم کامپیوتر در این دانشگاه برای دانشجویان بین‌المللی جذاب و قابل دستیابی‌اند.
• دانشگاه بن  (Universität Bonn): شاید تعجب کنید که دانشگاه بن – با اینکه جزء دانشگاه ‌های مطرح تحقیقاتی است – نرخ پذیرش نسبتاً بالایی برای دانشجویان بین‌المللی دارد. طبق گزارش‌ها، نرخ پذیرش دانشگاه بن حدود ۶۰٪ است​. که برای یک دانشگاه گروه الف رقم قابل توجهی است. به بیان دیگر، از هر ۱۰ متقاضی خارجی ممکن است ۶ نفر پذیرش شوند. این به دلیل این است که دانشگاه بن در بسیاری از رشته‌ها ظرفیت خوبی دارد و درخواست‌کنندگان متعددی جذب می‌کند.
• دانشگاه کاسل  (Universität Kassel): دانشگاه کاسل در ایالت هسن معروف است به ارائه برخی برنامه‌های بین‌المللی با شرایط پذیرش دوستانه. این دانشگاه تمرکز ویژه‌ای بر دوره‌های میان‌رشته‌ای و محیط زیست دارد و کمتر رقابتی است.
• دانشگاه روستوک  (Universität Rostock): یکی از دانشگاه ‌های شمال آلمان با سابقه طولانی که جمعیت دانشجویی متوسطی دارد. برخی رشته‌های مهندسی و علوم در روستوک بدون Numerus Clausus ارائه می‌شوند و بنابراین اگر شرایط حداقلی را داشته باشید، احتمال پذیرش زیاد است.
• دانشگاه ماگدبورگ  (OvGU Magdeburg): این دانشگاه به داشتن برنامه‌های انگلیسی‌زبان متعدد (مثلاً در مهندسی و مدیریت) معروف است و رقابت کمتری نسبت به شهرهای بزرگ‌تر دارد. پذیرش گرفتن از ماگدبورگ برای بسیاری از دانشجویان بین‌المللی تجربه‌ای نسبتاً راحت بوده است.

سخن پایانی

امیدواریم این راهنمای جامع به بسیاری از سوالات شما پاسخ داده باشد و نقشه راه روشنی پیش رویتان قرار داده باشد. اگر هنوز پرسش یا ابهامی دارید، در بخش بعد به چند سوال متداول پاسخ داده‌ایم. همچنین جهت دریافت مشاوره تخصصی رایگان از کارشناسان موسسه هما می‌توانید با ما تماس بگیرید تا با همراهی قدم به قدم، رویای تحصیل در آلمان را محقق کنید.

سوالات متداول

1. آیا تحصیل در دانشگاه ‌های دولتی آلمان واقعاً رایگان است؟
   بله، تحصیل در اکثر دانشگاه ‌های دولتی آلمان در مقاطع کارشناسی و بسیاری از رشته‌های ارشد رایگان است و شهریه‌ای دریافت نمی‌شود​.
2. شرط معدل برای پذیرش در آلمان چگونه است؟
   شرط معدل (Numerus Clausus – NC) بسته به رشته و دانشگاه متفاوت است. برخی رشته‌های پرطرفدار (مثل پزشکی یا روانشناسی) نیاز به معدل بسیار بالا دارند.
3. آیا بدون مدرک زبان آلمانی می‌توان پذیرش گرفت؟
   برای دوره‌هایی که زبان تدریس آلمانی است، ارائه مدرک TestDaF یا DSH الزامی است و عملاً بدون آن پذیرش نخواهید گرفت.
4. پس از اتمام تحصیل چقدر فرصت داریم در آلمان بمانیم و کار پیدا کنیم؟
   طبق قوانین فعلی، فارغ‌التحصیلان دانشگاه ‌های آلمان می‌توانند یک اقامت ۱۸ ماهه پس از تحصیل دریافت کنند تا به جستجوی کار مشغول شوند.​ اگر در این مدت کاری مرتبط با رشته خود بیابید و قرارداد داشته باشید، می‌توانید به ویزای کار و سپس اقامت بلندمدت تبدیل وضعیت دهید.
5. آیا مدرک دانشگاه ‌های آلمان برای ادامه تحصیل در کشورهای دیگر معتبر است؟
   قطعاً. شما با مدرک آلمان بدون نیاز به معادل‌سازی خاص می‌توانید در مقاطع بعدی در آمریکا، کانادا یا هر کشور دیگری ادامه تحصیل دهید یا مشغول به کار شوید.